O Indiach i bawełnie Bt kolejny raz (ostatni?)

Wątek GMO oraz hinduskich rolników jest stale podejmowany w debacie nt. genetycznie modyfikowanych organizmów. Oczywiście mam na myśli uprawianą w Indiach odporną na szkodniki, transgeniczną bawełnę Bt. Zdecydowana większość ekspertów, agronomów i naukowców czy socjo-ekonomów potwierdza, iż wprowadzenie w 2002 roku do uprawy genetycznie modyfikowanych odmian bawełny Bt okazało się ogromnym sukcesem. Odmienne zdanie na ten temat mają aktywiści i naukowcy otwarcie walczący z GMO. Uważają oni, że uprawa bawełny Bt w Indiach jest wielką porażką i skutkuje dramatami rolników. Ich koronnym argumentem jest to, że z powodu bawełny Bt rolnicy hinduscy zaczęli masowo popełniać samobójstwa. Jest to oczywiste kłamstwo i kilkukrotnie już o tym wspominałem. Temat ten podejmował w swym niedawnym artykule redaktor Marcin Rotkiewicz, dziennikarz naukowy Polityki (Bawełniany wątek samobójczy w Indiach. Przez GMO?).

Zostawmy jednak temat samobójstw rolników w Indiach. Nieprzekonani wiedzą swoje wg. słów klasyka: „żadne krzyki ani płacze nie przekonają nas, że czarne jest czarne, a białe jest białe.” W tym miesiącu ukazało się bardzo ciekawe opracowanie sygnowane przez renomowany Flamandzki Instytut Biotechnologii (VIB), który podsumowuje dotychczas zgromadzoną wiedzę naukową (i nie tylko) o aspektach związanych z uprawą bawełny Bt w Indiach. Myślę, że dzisiejszy wpis – streszczenie raportu VIB będzie dobrym uzupełnieniem artykułu Marcina Rotkiewicza.

Raport opracowano w cyklu publikacji Fact Series, w ramach którego ukazała się m.in.: opinia naukowców VIB nt. kontrowersyjnych badań prof. Seraliniego. Wcześniej opublikowano raporty naukowe o kukurydzy MON810 czy ziemniaku Amflora. Są to publikacje przeglądowe w formie kompendium wiedzy i spojrzenie na różne aspekty związane z danym tematem. Najnowsze opracowanie nosi tytuł: „Bawełna Bt w Indiach: historia sukcesu dla środowiska i lokalnego dobrobytu”. Wszystkich zachęcam do samodzielnej lektury tym bardziej, że napisane jest bardzo przystępnym językiem. Dziś nieco streszczę ten dokument, który dotyka niemal każdego tematu związanego z bawełna Bt, od podstawowych informacji o samej bawełnie, poprzez analizę skutków socjo-ekonomicznych upraw, analizę wpływu na całą gospodarkę i sektor rolny, po omówienie tematów kontrowersyjnych jak rzekome samobójstwa rolników w Indiach. Wszystkie informacje i dane poparte są odniesieniami do najnowszej literatury naukowej czy oficjalnych danych rządowych.

1. Adopcja genetycznie modyfikowanej bawełny Bt w Indiach

Bawełna jest bardzo ważną rośliną użytkową dla gospodarki indyjskiej. W żadnym innym kraju nie uprawia się tyle bawełny co w Indiach. Jej produkcja w tym kraju stanowi 21% światowej produkcji. Genetycznie modyfikowane odmiany bawełny odpornej na szkodniki zostały wprowadzone do upraw w roku 2002 (oficjalne dane mówią o 54 tys rolników uprawiających bawełnę Bt na powierzchni ok 50 tys. ha). W roku 2012 spośród 8 milionów rolników hinduskich trudniących się hodowlą bawełny, aż 7 milionów wybrało odmiany genetycznie modyfikowane. Bawełnę Bt uprawiano na powierzchni niemal 11 milionów hektarów co stanowi ponad 93% całkowitego areału upraw tej rośliny (Rysunek 1).

 

 

Analiza przyrostu areału upraw bawełny Bt dowodzi jak wielkim sukcesem się okazała. Warto zwrócić uwagę również na mniej oczywisty fakt zwiększenia się całkowitego areału upraw bawełny w Indiach. W roku 2002 było to ok. 7,7 mln ha by w roku 2012 osiągnąć prawie 12 mln ha. Ma to swe wymierne i pozytywne korzyści dla całej gospodarki o czym wspomnę w kolejnym punkcie.

Dzięki uprawie bawełny Bt odnotowano wzrost plonów z jednostki powierzchni (Rysunek 2). Autorzy opracowania wspominają, że nie jest to wyłącznie zasługa transgenicznych odmian, ale również wzrost inwestycji w irygację, nawozy, udoskonalenie praktyk rolniczych czy stosowanie nowych, lepszych odmian mieszańcowych bardziej dostosowane do lokalnych warunków. W raporcie jest odniesienie do publikacji instytutu IRRI (International Rice Research Institute), którego autorzy dowodzą, iż odmiany Bt przyczyniły się co najmniej w 19% do wzrostu plonów.

 

2. Wpływ upraw bawełny Bt na gospodarkę Indii

 

Pytanie o to czy rolnicy korzystają z uprawy bawełny Bt wydaje się wręcz nie na miejscu szczególnie uwzględniając to jak szybko się na nią przestawili. Gdyby im się to nie opłacało, to by nie korzystali z odmian GM. Badania potwierdzają, że rolnicy dzięki zwiększonemu plonowi, redukcji wydatków na insektycydy i ograniczeniu strat wykazują znaczny wzrost dochodów w stosunku do upraw konwencjonalnej bawełny i to pomimo tego, że muszą kupić droższe nasiona. Według badań prowadzonych przez renomowany International Food Policy Research Institute (IFPRI) obejmujących dane z 12933 pól, zyski rolników uprawiających transgeniczne odmiany były większe o 53-71% w porównaniu do zysków z upraw konwencjonalnych. Podsobne rezultaty otrzymał naukowiec Matin Qaim, który porównał zyski 533 rolników z 1633 pól bawełny. Dochód farmerów stosujących bawełnę Bt był większy o 50%. Autor tych badań w podsumowaniu napisał: „Bawełna Bt okazała się oferować bardzo duże korzyści, które doprowadziły do pozytywnych zmian socjo-ekonomicznych obszarów wiejskich.” W kolejnych publikacjach informował również o tym, że bawełna Bt okazała się skutecznym narzędziem zwiększającym bezpieczeństwo żywnościowe mieszkańców wsi wpływając na zmniejszenie liczby osób niedożywionych.

Uprawa bawełny Bt przyniosła wiele korzyści nie tylko na poziomie lokalnym ale również dla całego sektora rolnego, a także gospodarki kraju. W roku 2002, w chwili wprowadzenia odmian Bt na rynek, produkcja bawełny w Indiach odpowiadała 14% całkowitej produkcji na Świecie. Do roku 2012 osiągnięto wzrost do 21% globalnej produkcji bawełny. Dzięki bawełnie Bt Indie z importera bawełny stały się jej eksporterem (Rysunek 3).

 

 

Warto pamiętać również o tym, że „branża bawełniana” to nie tylko 8 milionów rolników. W przetwórstwie bawełny zatrudnionych jest ponad 36 milionów osób. Uprawa bawełny Bt nie tylko przyczyniła się do transformacji rolnictwa Indii ale jest sukcesem gospodarki i całego społeczeństwa.

3. Wpływ upraw bawełny Bt na zdrowie ludzi i środowisko

Bawełna Bt jest tzw. GMO. Wiele organizacji uważa tego typu rośliny za skrajne wynaturzenie, które niechybnie doprowadzi środowisko naturalne do katastrofy. W przypadku bawełny Bt niczego takiego jak do tej pory nie zaobserwowano, wręcz przeciwnie, uprawa transgenicznych mieszańców prowadzi do znacznej redukcji negatywnego oddziaływania upraw bawełny na środowisko naturalne. Jak to możliwe?

Głównym zagrożeniem w uprawie bawełny są szkodniki. Do ich zwalczania wykorzystuje się znaczne ilości chemicznych środków ochrony roślin (śor). W roku 2002 (przed erą bawełny Bt) aż 33% pestycydów z całkowitej ilości zużywanych w rolnictwie hinduskim stosowano w uprawie bawełny. Dzięki wprowadzeniu odmian transgenicznych odnotowano dramatyczny spadek zużycia insektycydów i obecnie już tylko 11% wszystkich śor wykorzystywanych w rolnictwie to insektycydy stosowane w uprawie bawełny. Skalę korzyści wynikających z adopcji bawełny Bt jeszcze dokładniej uwidacznia porównanie wartości bezwzględnych zużycia insektycydów w Indiach. W roku 2001 w uprawie bawełny stosowano 14650 ton insektycydów, w roku 2010 było to już tylko 4900 ton (Rysunek 4). W roku 2001 do wyprodukowania 1 kg bawełny wykorzystywano 5,9 kg pestycydów, w roku 2010 już tylko niecały 1 kg. Czy to w ogóle wymaga jakiegokolwiek dodatkowego komentarza? Można tylko zastanawiać się, dlaczego organizacje, które szumnie nazywają siebie „ekologicznymi”, nie domagają się zastąpienia konwencjonalnych odmian roślinami genetycznie modyfikowanymi?

 

 

Dramatyczny spadek zużycia insektycydów to niekwestionowana korzyść dla środowiska. Nie tylko środowisko zyskuje z tego powodu, ale również zdrowie rolników. Zgodnie z najnowszymi badaniami naukowymi ryzyko zatrucia pestycydami wśród hodowców bawełny Bt spadło o 88% (średnio z 1,6 przypadku zatrucia na sezon do 0,19) w stosunku do rolników uprawiających konwencjonalną bawełnę. Ryzyko zatruć środkami ochrony roślin jest bardzo wysokie wśród rolników hinduskich głównie dlatego, że opryski są zwykle wykonywane ręcznie. Mniejsza ilość oprysków to oczywiście mniejsze ryzyko zatrucia szkodliwymi substancjami. Z kolei mniejsza ilość zatruć to zdecydowany spadek wydatków na opiekę zdrowotną poszkodowanych.

Bioróżnorodność i organizmy niedocelowe.

Bawełna Bt wytwarza w komórkach białko Bt zwanę toksyną Bt, która jest naturalnym insektycydem. W związku z tym, iż roślina produkuje owe białko w całym organizmie istnieje wiele obaw o to, czy nie będzie to miało negatywnego wpływu na organizmy niedocelowe. W szczególności obawy dotyczą potencjalnego, negatywnego oddziaływania na owady zapylające (pszczoły). Dotychczasowe obserwacje jak i doświadczenia polowe oraz wykonane w ostatnich latach badania naukowe nie stwierdziły negatywnego wpływu upraw bawełny Bt na pszczoły. Nie obserwowano również negatywnych skutków w badaniach z użyciem samego pyłku bawełny, który był bezpośrednio podawany pszczołom. Ciekawostką jest pewna obserwacja, której dokonali entomolodzy w regionach, w których uprawiana jest bawełna. Otóż pszczelarze zaczęli lokalizować swe ule w bezpośredniej bliskości pół z bawełną Bt. Robią to, ponieważ na polach tych stosuje się znacznie mniej oprysków insektycydami. Pszczelarze nie zaobserwowali, aby ich pszczoły miały się z tego powodu gorzej lub produkowały mniej miodu.

Istnieją liczne publikacje dotyczące wpływu upraw bawełny Bt na organizmy niedocelowe inne niż pszczoły. Wiele doświadczeń polowych oraz badań dowodzi, że w porównaniu z konwencjonalnymi odmianami, na polach z bawełną Bt obserwuje się znacznie większą liczbę pożytecznych owadów. Głównym powodem tego zjawiska jest oczywiście znacznie mniejsze zużycie insektycydów na polach z genetycznie modyfikowanymi mieszańcami. Bardzo ciekawe wyniki obserwacji zarejestrowano w Chinach, gdzie w latach 1997-2006 prowadzono stały monitoring liczby pożytecznych owadów. Potwierdzono, iż na polach z bawełna Bt owady mają się znacznie lepiej co prowadzi do wzrostu ich liczby (bioróżnorodności). Odnotowano wzrost liczby owadów drapieżnych, które zapewniały dodatkową „ochronę” roślinom, ponieważ w naturalny sposób ograniczały liczbę szkodników, będących ich pokarmem. Zaskakującym efektem była obserwacja, że drapieżniki te nie ograniczyły się tylko do polowania na polach z bawełną Bt, ale przenosiły się na sąsiadujące pola, co w efekcie powodowało spadek liczby szkodników. Jednym słowem jeśli uprawa konwencjonalnej bawełny sąsiaduje z polem bawełny Bt, to ta pierwsza będzie na tym korzystać. Jest to tzw efekt halo zaobserwowany również w doświadczeniach prowadzonych na terenie USA.

4. Potencjalna Pięta Achillesowa bawełny Bt

Największą potencjalną słabością bawełny Bt może być to, że szkodniki w pewnym momencie zaczną się na nią uodparniać. Wbrew pozorom nie jest to nic niespodziewanego. Walka ze szkodnikami jest wojną, która nigdy nie ma końca. Szkodniki uodparniają się na insektycydy co jest powszechnym zjawiskiem. Zresztą był to główny powód wprowadzenia do uprawy genetycznie modyfikowanych odmian bawełny w Chinach, w których szkodniki uodporniły się na wszystkie dostępne insektycydy, a bawełna Bt okazała się jedynym ratunkiem dla całej branży. Szkodniki mogą się również uodpornić na toksynę Bt produkowaną w komórkach bawełny. Istnieje szereg sposobów by uniknąć lub opóźnić ten proces. Dotychczasowe obserwacje potwierdzają, że pojawiają się szkodniki odporne ale wskazują na to, że tam gdzie rolnicy stosowali odpowiednią praktykę rolniczą nie dochodziło do wytwarzania odporności.

Nawet przestrzeganie odpowiednich zasad uprawy nie oznacza, że szkodniki w końcu się nie uodpornią. Istnieje rozwiązanie takiego problemu. Należy pamiętać, że większość dotychczas uprawianych odmian bawełny produkuje jeden, określony rodzaj toksyny/białka Bt o nazwie Cry1Ac. Natura oferuje nam całe bogactwo różnych białek Bt (ponad 300 różnych form). Ich spektrum działania jest bardzo różne ponieważ toksyny Bt są bardzo specyficznie, oddziaływują tylko na wybrane grupy owadów. Dany gatunek owada/szkodnika może być podatny na kilka różnych form białka Bt i to wykorzystały firmy produkujące nasiona. Zaczęto tworzyć rośliny, umieszczając w nich dodatkowe białko Bt. Większość z obecnie uprawianych mieszańców bawełny Bt produkuje po dwie toksyny Bt (Rysunek 5). Sposób ten okazał się bardzo skuteczny w przypadku owadów, które wykształciły odporność.

 

 

5. Brak związku między samobójstwami rolników a bawełną Bt

O samobójstwach rolników w Indiach i rzekomej odpowiedzialności bawełny Bt już wspominałem na wstępie. Autorzy omawianego raportu również poddali analizie ten temat. Wniosek jest jeden (inny być nie może). Nie ma żadnego związku pomiędzy wprowadzeniem do upraw bawełny Bt a wzrostem liczby samobójstw. Wręcz przeciwnie, analizując wykresy liczby samobójstw i wzrostu areału upraw odmian transgenicznych (Rysunek 6), można dojść do wniosku, że liczba samobójstw wśród rolników uprawiających bawełnę spada (szczególnie uwzględniając znaczny przyrost areału upraw oraz coraz większą liczbę rolników uprawiających bawełnę).

 

 

Czas na małe podsumowanie mojego krótkiego aczkolwiek niepełnego streszczenia. Mawia się, że prawda zwykle leży pośrodku. Nie lubię tego powiedzenia. Cytując klasyka: „Prawda jest tylko jedna. I prawda zawsze leży tam gdzie leży” i w zdecydowanej większości przypadków nie jest to „środek”. Fakty (prawda) są takie, że wprowadzenie bawełny Bt do upraw w Indiach okazało się ogromnym sukcesem. Omawiana publikacja VIB oraz dzisiejszy wpis jest podsumowaniem tego tematu. W tytule zapytałem retorycznie czy będzie to ostatni tekst o bawełnie Bt w Indiach. Chciałbym aby tak było, bo w tym temacie już nie ma pola do dyskusji czy debat. Dowody są niepodważalne. Zdaję sobie sprawę, że istnieją grupy, organizacje a nawet tacy naukowcy, którzy z uporem ignorowali, ignorują i nadal będą ignorować dostępną dla każdego wiedzę naukową. Wiem, że to dzięki nim będę musiał niestety nie raz jeszcze wracać do tego tematu.